قیر از 4000 سال قبل از میلاد مسیح توسط بشر کشف شده و از آن زمان تاکنون استفاده‌های متعددی از این ماده غلیظ، چسبنده، سیاه‌رنگ و غیر بلوری شده است. یکی از رایج‌ترین استفاده‌های قیر تولید آسفالت است که تحول بسیار بزرگی در صنعت راه و جاده‌سازی ایجاد کرده است. در حقیقت با تولید آسفالت از قیر، بسیاری از صنایع از جمله راهسازی، ساختمان‌سازی، حمل‌ونقل و … تحولات چشمگیری پیدا کردند. هرچند که آسفالت اولین بار در سال‌های 604 تا 625 قبل از میلاد توسط انسان ساخته شد اما قرن‌ها طول کشید که به شکل امروزی تولید شود و ورود آن به ایران نیز به دوره حکومت پهلوی برمی‌گردد. در ادامه مطلب به بررسی کامل تاریخچه ورود آسفالت در ایران و روند آن پرداخته می‌شود.
آسفالت چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
آسفالت در اصل نوعی ماده ترکیبی است که از ترکیب موادی همچون قیر، ماسه، شن و … تولید می‌شود. نسبت هر کدام از این مواد با توجه به نوع آسفالت و کاربرد آن متفاوت خواهد بود. برای تولید آسفالت‌های مختلف از انواع مختلفی از قیرها همچون گیلسونایت یا قیر طبیعی، قیر مصنوعی و پالایشگاهی و … استفاده می‌شود. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های آسفالت حالت کشسانی بودن آن در زمان قرار گرفتن در معرض حرارت است و زمانی که دمای آن بالا رود از قدرت چسبندگی بسیار خوبی برخوردار خواهد شد. مقاومت بالا در برابر رطوبت و ضربه، طول عمر بالا، شکل‌پذیری ساده و … از دیگر ویژگی‌های آسفالت هستند. از مهم‌ترین کاربردهای این ماده نیز می‌توان به پوشش سطح جاده‌ها، عایق پشت‌بام‌ها، عایق‌کاری مخازن آب، عایق آب‌انبارها، اجرای نمای سد، افزایش مقاومت سازه‌ها و … اشاره کرد.
تاریخچه آسفالت
همان‌طور که گفته شد آسفالت اولین بار حدود 600 سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار گرفته است اما آسفالت به شکل مدرن امروزی قرن‌ها بعد تولید شد. در سال 1870 یک شیمیست بلژیکی به نام دسمدت (Desmedt) اولین سنگفرش ساخته شده از آسفالت را تولید کرد و در برابر تالار شهر نیویورک به کار برد و در نهایت طراحی این شیمیدان در بزرگراهی در کشور فرانسه مورد الگوبرداری قرار گرفت. این دانشمند به‌عنوان دومین پروژه خود خیابان پنسیلوانیا در واشنگتن را آسفالت کرد که سطح این پروژه ۴۵۱۴۹ متر مربع بود. اجرای کامل جاده با استفاده از آسفالت اولین بار توسط فردی به نام جان متکالف (John Metcalfe) اجرا شده.
با گذشت زمان و در سال ۱۹۰۰ و در قرن بیستم، توجه به کنترل‌های آزمایشگاهی افزایش یافت و آزمون‌های بیشتری بر روی آسفالت انجام شد و همین امر موجب شد که مقاومت آسفالت افزایش پیدا کند. با پیشرفت علوم و تکنولوژی‌های مختلف کیفیت ساخت آسفالت نیز افزایش پیدا کرده و از مواد چسباننده، اصلاح‌کننده‌های مختلف و مواد سنتزی متعددی در تولید این ماده بهره برده شد به‌گونه‌ای که آسفالت‌ها قابلیت بازیافت دارند و می‌توانند استفاده‌های متعددی داشته باشند.
تاریخچه ورود آسفالت به ایران
اگرچه ایران همواره کشوری بوده که منشأ و منبع بسیاری از اختراعات، هنرها و صنایع بوده است اما آسفالت بسیار دیرتر از تصورات به داخل کشور راه پیدا کرد. در اصل ایران کشوری نیمه‌خشک است و بارندگی در آن بسیار اندک بوده و شهرها می‌توانند فاصله زیادی از هم داشته باشند به همین دلیل صنعت راه و جاده‌سازی اهمیت بسیار زیادی دارد. راهسازی پیشرفته و مدرن اولین بار در دوره هخامنشیان مورد توجه قرار گرفت و از تجربه رومیان سود زیادی برده شد. اگرچه در بسیاری از شهرهای قدیمی ایران مانند اصفهان، همدان، شیراز و … خیابان‌کشی وجود داشته است ما تا دوران قاجار و بر روی کار آمدن افرادی همچون ناصرالدین‌شاه، امیرکبیر و … پیشرفت و تحولی در این زمینه حاصل نشد.
اولین بار در سال ۱۲۶۷ قمری و در دوران میرزا تقی‌خان امیرکبیر کوچه‌های ارگ بم سنگفرش شد و برای عبور کالسکه‌ها، درشکه‌ها و ارابه‌ها آماده گشت. می‌توان گفت اولین بار در سال 1310 و در دوران حکومت پهلوی آسفالت به ایران وارد شد. در این سال پیش از ورود ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، بلدیه به‌عنوان پایتخت شناخته شد و تغییر و پیشرفت بزرگی کرد و برای نخستین بار آسفالت را که پدیده جدیدی در صنعت راهسازی به شمار می‌رفت، وارد صحنه خیابان‌های تهران کرد. خیابان باغ شاه (امام خمینی امروزی)، خیابان پهلوی (ولیعصر) و … از دیگر خیابان‌هایی بودند که به مرور آسفالت شدند و سپس این ماده ارزشمند در سراسر کشور در راهسازی و جاده‌سازی و همچنین شهرسازی مورد استفاده قرار گرفت.
اولین خیابانی که در ایران آسفالت شد
همان‌طور که گفته شد تاریخچه ورود آسفالت به ایران به سال 1310 بر می‌گردد و سطح خیابان‌های تهران را پوشش داد اما روایت‌های مختلفی وجود دارند که بیان می‌کنند کدام خیابان اولین بار آسفالت شد.
- در روایت اول عنوان شده است که اولین خیابانی که آسفالت شد خیابان توپخانه (امام خمینی است) که به مناسبت ورود ملک فیصل اول، پادشاه عربستان به ایران بود و آسفالت از سردر الماسیه (ساختمان دارائی فعلی) یعنی انتهای خیابان باب همایون شروع و به میدان توپخانه و اطراف آن ختم شد.
- در روایت دوم که راوی آن سلیمان بهبودی یار غار و همدم رضا شاه بود عنوان شده است که اولین خیابانی که آسفالت شد، قسمتی از خیابان کاخ، از ابتدای سپه تا چهارراه پاستور بود که به آن در سنگی می‌گفتند.
انواع آسفالت‌ها
بعد از تولید آسفالت در قرن نوزدهم و به واسطه پیشرفت علوم و تکنولوژی‌های مختلف، انواع مختلفی از آسفالت‌ها مورد استفاده قرار گرفتند که هرکدام از نظر نحوه کاربرد و نحوه اختلاط متفاوت هستند. به‌صورت کلی آسفالت به سه دسته اصلی آسفالت گرم، آسفالت سرد و آسفالت محافظتی تقسیم می‌شوند:
آسفالت گرم
به نوعی از آسفالت‌ها گفته می‌شود که در آن قیر و مصالح سنگی به‌صورت گرماگرم مخلوط شده و با همان دمای بالا بر روی جاده پخش و سپس متراکم خواهد شد. آسفالت گرم می‌تواند شامل قشرهای مختلف آسفالت توپکا (رویه)، بیندر (آستر)، اساس قیری (لایه‌ای از قیر که زیر آسفالت قرار می‌گیرد)، ماسه آسفالت و آسفالت متخلخل می‌باشد که در روسازی به کار می‌روند.
آسفالت سرد
این نوع از آسفالت از مخلوط کردن سنگ‌دانه‌ها با قیرهای محلول یا قیرآبه‌ها در دمای محیط به دست می‌آید و در همان شرایط نیز پخش و متراکم خواهد شد. اهمیت آسفالت سرد در راهسازی بسیار بالاست. سنگ‌دانه‌ها در این آسفالت می‌توانند در زمان مخلوط شدن با قیرآبه مرطوب باشند اما چنانچه از قیر محلول برای تولید آن استفاده شود، سنگ‌دانه‌ها حتماً باید خشک باشند. این آسفالت می‌تواند مزیت‌های متعددی داشته باشد که مهم‌ترین آن‌ها امکان حمل و پخش در مسافت‌های زیاد و انبار کردن راحت آن‌ها است. آسفالت سرد می‌تواند در کلیه لایه‌های روسازی استفاده شود به شرطی که تمام ضوابط و معیارهای طراحی و محدودیت‌های ترافیکی مسیر رعایت شود.
آسفالت سرد به دو دسته آﺳﻔﺎﻟﺖ ﺳﺮد کارخانه‌ای و آسفالت سرد تهیه شده در محل تقسیم می‌شود و هرکدام استفاده‌های خاص خود را دارند. این آسفالت می‌تواند استفاده‌های متعددی همچون ساخت انواع جاده‌ها، خیابان‌ها و پوشش کوچه‌ها، ترمیم آسفالت‌های آسیب‌دیده و خراب‌شده، ساخت اماکن تفریحی و ورزشی و … داشته باشند.
آسفالت حفاظتی
این نوع آسفالت در اصل به پخش قیر در راه‌های خاکی، شنی، آسفالتی و بتنی گفته می‌شود که بلافاصله بعد از آن بر روی قیر سنگ‌دانه ریخته می‌شود. البته استفاده از مخلوط‌های پیش‌ساخته آسفالتی مانند دوغاب قیری یا میکروسرفیسینگ نیز از روش‌های دیگر آسفالت محافظتی است و در آن‌ها از قیرهای محلول، قیرآبه‌ها یا قیر خالص با گرانروی کم استفاده می‌کنند. این آسفالت به چهار دسته چیپ سیلینگ (سطحی یک یا چندلایه‌ای)، سیلکوت‌ها (اندودهای آب‌بند)، مخلوط‌های آسفالتی قیرآبه‌ای (مانند دوغاب قیری و میکروسرفیسینگ) و غبارنشانی و روغن‌پاشی راه (جهت تثبیت راه و جلوگیری از گردوغبار) تقسیم می‌شود و می‌تواند برای ترمیم موقت رویه‌های آسفالتی، غیرقابل نفوذ کردن بستر راه، افزایش مقاومت لغزشی و سایشی و … به کار برود.
آسفالت ارزان‌قیمت
ازآنجایی‌که قیمت گیلسونایت یا قیر به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد تشکیل‌دهنده آسفالت از اهمیت بالایی برخوردار است، بسیاری از کشورها برای کاهش هزینه‌های خود و به دلیل عدم دسترسی به قیر از گوگرد به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای آن استفاده می‌کنند. آسفالت گوگاسی به نوعی از آسفالت‌ها گفته می‌شوند که برای تولید آن از گوگرد استفاده می‌شود و می‌تواند عملکرد بسیار خوبی نیز داشته باشد و همانند آسفالت‌های معمولی در برابر فشار، ضربه، دما و … مقاوم باشد در حالی که هزینه تمام‌شده کمتری داشته باشد.
در آسفالت گوگاسی هیچ‌گونه آلودگی مهمی ناشی از تصاعد ترکیبات گوگرد مشاهده نشده و این آسفالت در مقایسه با آسفالت‌های معمولی از مزیت‌های متعددی همچون قیمت مناسب، اجرای راحت‌تر، دسترسی ساده، صرفه‌جویی در مصرف قیر و … نیز برخوردار است.
قیمت آسفالت
آسفالت به‌عنوان یک ماده ارزشمند و کاربردی در صنایع مختلف شناخته می‌شود و در سراسر جهان کاربردهای متعدی دارد. قیمت این ماده می‌تواند تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی همچون قیمت گیلسونایت و قیر، قیمت شن و ماسه، هزینه‌های تجهیزات ساخت آسفالت، حجم و مقدار آسفالت، نوع آسفالت، حجم مواد افزودنی به آسفالت و … باشد.
جمع‌بندی نهایی
آسفالت یک ماده ترکیبی است که از موادی همچون قیر، ماسه، شن و … ساخته می‌شود و در صنایعی همچون ساختمان‌سازی، راهسازی، کشاورزی و … کاربردهای متعددی دارند. آسفالت از 600 سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار گرفته است هرچند که به‌صورت مدرن اولین بار در سال 1870 توسط یک دانشمند بلژیکی ساخته شد. اولین بار در سال 1310 آسفالت وارد ایران شد و تعدادی از خیابان‌های تهران آسفالت شدند.