معادن را می‌توان یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای ثروت کشورها قلمداد کرد چرا که می‌توانند نقش قلب تپنده صنایع مختلف را داشته باشند. در حقیقت معادن می‌توانند نقش مستقیم و پررنگی در توسعه اقتصادی شامل ایجاد ارزش افزوده، ایجاد اشتغال، جبران خدمات نیروی کار و سرمایه، تقویت فعالیتهای کارآفرین و افزایش درآمدهای مالیاتی و … داشته باشند. در اصل نقش معادن در صنایع به گونه‌ای است که امروزه در تمامی دانشگاه‌های معتبر و مشهور جهان رشته‌های آکادمیک در حوزه‌های مختلف مرتبط با معدن توسعه پیدا کرده است. در ادامه مطلب به بررسی کامل‌تر و دقیق‌تر کار معدن و مشاغل مختلف آن پرداخته می‌شود.
معدن چیست؟
معدن در حقیقت به مکانی گفته می‌شود که در آن انباشتگی قابل توجهی از انواع فلزات و سنگ‌ها که دارای ارزش اقتصادی بالایی هستند وجود دارد. می‌توان گفت معدن به اجتماع و پراکندگی بیش از حد یک کانی در یک سنگ گفته می‌شود و می‌تواند به شکل لود، رگه، درز، صخره یا ذخایر پلاسر در درون سنگ‌ها و … پیدا شود. بهره برداری از معادن مختلف می‌تواند تحت شرایطی همچون میزان صرفه اقتصادی، میزان سرمایه‌گذاری، نیروی کار تخصیص یافته، انرژی صرف شده برای استخراج، پالایش و انتقال مواد و … متفاوت باشد. معادن می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند که مهم‌ترین آن‌ها شامل معادن روباز و معادن زیرسطحی هستند که هر کدام زیرمجموعه‌های متعددی دارند. اولین معادن بیش از 4000 توسط انسان کشف شده که سنگ چقماق بوده و با پیشرفت تکنولوژی و علوم مختلف امروزه معادن به قلب تپنده صنایع و اقتصاد کشورهای سراسر دنیا تبدیل شده‌اند.
کار معدن
زمانی که از سختی کار صحبت می‌شود ناخودآگاه ذهن همه افراد به سمت کار معدن می‌رود چرا که کار در چنین محیط‌هایی می‌تواند مشکلات مختلفی همچون بیماری‌های تنفسی، کاهش شنوایی، اختلالات اسکلتی عضلانی و … به دنبال داشته باشد. مشاغل مختلفی وجود دارند که با معادن مرتبط هستند به همین دلیل چنانچه فردی قصد کار کردن در چنین محیط‌هایی داشته باشند لازم است که در خصوص قواعد و قوانین مربوط به مشاغل سخت و همچنین شرایط کار در معدن اطلاعات کافی داشته باشد.
ايمني و بهداشت کار در معدن
همانطور که گفته شد کار در معدن از سخت‌ترین مشاغل دنیا به حساب می آید و سالانه تعداد زیادی از کارگران معادن مختلف دچار صدمه، آسیب، معلولیت و مرگ می‌شوند و این صدمات ریشه در مسائل مختلفي همچون عدم رعايت بهداشت کار، ايمني و همچنین عدم توجه سرپرستان دارد. در اصل ناديده گرفتن عوامل فيزيکي، شيميايي و ارگونوميک (گردوغبار، گازهاي معدن، صدا، روشنايي نامطلوب، درجه حرارت و…) می‌تواند خطرات زیادی برای افراد شاغل در معدن داشته باشد. سرطان ريه، بيماري لوسمي، سرطان خون، تالکوز، مزوتليوما، سرطان مثانه، برونشيت مزمن، اختلالات دستگاه عصبي، نارسايي کليه و صدمه ديدن عملکرد دستگاه توليد مثل و … از مهم‌ترین خطراتی هستند که افراد شاغل در معادن را تهدید می‌کنند.
باتوجه به موارد گفته شده رعايت اصول ايمني در معادن از اهميت بسیار زيادي برخوردار است و باید تمامی قوانین و اصول رعایت شوند. قانون ايمني معادن در ۴۷۵ ماده نوشته شده است که رعايت آن‌ها به کاهش حوادث و بيماري هاي شغلي منجر خواهد شد.
به عنوان مثال براي پيشگيري از خطرات انفجار و آتش‌سوی در معادن ماده ۲۱ قانون ايمني که توسط شورای عالی امنیت تصویب شده است می‌گوید: «ورود افراد همراه با سيگار، کبريت، فندک يا هر نوع وسايل و لوازم آتش‌زا به معادن زغال سنگ و ساير معادني که خطر آتش سوزي يا انفجار داشته باشد مانند معادن استخراج گیلسونایت مطلقاً ممنوع است».
- همچنین ماده ۳۲ با در نظر گرفتن خطر ريزش معدن عنوان داشته است که: «در حفر ترانشه براي اکتشاف و نمونه برداري بايد دقت شود تا خطر ريزش ديواره وجود نداشته باشد و در صورت لزوم با وسايل مناسب نگهداري شود. در ترانشه و چاهک‌هایی که به عمق بيش از ۱/۵ متر هستند بايد براي بالا و پايين رفتن از نردبان استفاده شود».
- ماده ۳۳ نیز که به خطر انباشتگي گاز اشاره می‌کند عنوان شده است: «در ترانشه و چاهک‌هایی که خطر انباشتگي گاز وجود دارد ورود و کار افراد بايد پس از تهويه و اطمينان از بی‌خطر بودن آن محل‌ها انجام گيرد».
اهمیت داشتن قرارداد کار در معدن
متأسفانه امروزه تعدادی از کارفرمایان به منظور فرار از تعهدات قانون کار از عقد قرارداد با نیروهای کار گریزان هستند و این کار می‌تواند عواقب و مسئولیت‌های زیادی برای آن‌ها به همراه داشته باشد. بر اساس قانون کار چنانچه در مشاغلی که جنبه مستمر دارند، کارگری بدون قرارداد مشغول به کار باشد، قرارداد او قرارداد کار دائم محسوب خواهد شد به همین دلیل کارفرمایانی که می‌خواهند از نیروهای کار خود برای مدتی موقت استفاده کنند حتماً باید قرارداد قانونی با کارگران خود عقد کنند تا درگیر چنین مشکلاتی نشوند. عقد قرارداد علاوه بر کارفرما می‌تواند برای نیروهای کار نیز اهمیت بالایی داشته باشد. در حقیقت کارگران و نیروهایی که تحت قراردادهای قانونی مشغول فعالیت باشند می‌توانند از تمامی مزایای قانونی خود بهره‌مند شوند که شامل حقوق، مزایا، سنوات، مرخصی‌ها، پاداش و … می‌باشند.
انواع روش‌های استخراج معادن
همانطور که گفته شد انواع معادن می‌توانند به‌صورت سطحی و روباز و همچنین زیرسطحی باشند و هر کدام می‌توانند شرایط استخراج متفاوتی داشته باشند. تکنیک‌های استخراج سطحی عبارت‌اند از:
- استخراج معادن روباز (Open-pit Mining) که مواد از یک گودال باز در زمین خارج می‌شود.
- استخراج معادن سنگ (quarrying) که با استخراج معدن روباز یکسان بوده اما به معادن ماسه، شن، سنگ و خاک اشاره دارد.
- استخراج رگه‌ای (strip mining) که شامل جدا کردن لایه‌های سطحی برای آشکار کردن سنگ‌های معدن یا درزهای زیرزمین است.
- برداشتن قله کوه (mountaintop removal) که معمولاً برای استخراج زغال‌سنگ انجام شده و شامل برداشتن قله کوه برای رسیدن به کانسارهای معدنی موجود در عمق است و بیشتر ذخایر پلاسری با این روش استخراج می‌شوند.
- استخراج گورستان پسماند شهری (Landfill mining) که در آن گورستان‌های قدیمی پسماند شهری حفاری شده و فراوری می‌شوند.
برای استخراج معادن زیرسطحی نیز تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- در استخراج افقی (Drift mining) از تونل‌های دسترسی افقی استفاده می‌شود.
- در استخراج شیبی (Slope mining) از شافت‌های دسترسی شیب‌دار استفاده می‌شود.
- در استخراج عمودی (Shaft mining) مانند استخراج قیر طبیعی از شافت‌های دسترسی عمودی استفاده می‌شود.
- استخراج انباره‌ای (shrinkage stoping) به منظور استخراج به سمت بالا و ایجاد اتاقک‌های زیرزمینی ذخیره‌سازی است.
- استخراج دیواره طولانی (long wall mining) به منظور خرد کردن سطح یک سنگ معدنی طولانی در زیرزمین است.
- استخراج اتاق و ستون (Room and pillar) که با هدف استخراج عقب‌نشینی انجام می‌شود
- استخراج سنگ سخت، استخراج گمانه‌ای (bore hole mining)، استخراج به روش کندن و پرکردن، استخراج سوراخ طولانی شیب‌دار، غارنوردی در زیر سطح و غارنوردی بلوکی و …
جمع‌بندی نهایی
کار در معدن به عنوان سخت‌ترین کار دنیا شناخته می‌شود و نیروهایی که در این محیط‌ها مشغول فعالیت هستند همواره در معرض مشکلات و بیماری‌های متعددی قرار دارند به همین دلیل حتماً باید به‌تمامی قوانین و اصول کار معدن اشراف داشته باشند و تحت قراردادهای قانونی فعالیت داشته باشند.