زغال سنگ در حقیقت نوعی پسماند گیاهی است که میلیون‌ها سال از تشکیل آن می‌گذرد، نوعی کانی سیاه رنگ است که امروزه کاربردهای متعددی در صنایع مختلف داشته و به عنوان سوخت و ماده اولیه در بسیاری از صنایع شیمیایی استفاده می‌شود. زغال سنگ از ترکیبات و عناصر مختلفی تشکیل می‌شود به همین دلیل با تقطیر آن می‌توان به موادی همچون گاز، کک، روغن، قطران و … دسترسی پیدا کرد. قطران زغال سنگ که در اصل به عنوان یک ماده فرعی در جریان تولید کک استخراج می‌شود می‌تواند خواص و کاربردهای متعددی داشته باشد. در ادامه این مطلب به بررسی مهم‌ترین خواص قطران زغال سنگ برای پوست و نحوه مصرف آن پرداخته می‌شود.
قطران زغال‌سنگ چیست؟
قطران زغال سنگ که با نام کل تار نیز شناخته می‌شود یک محصول و ماده فرعی است که در فرآیند تولید نوعی سوخت جامد (کک) از زغال سنگ به دست می‌آید. این ماده سیاه رنگ بوده و بویی شبیه به گیلسونایت (gilsonite) یا همان قیر طبیعی دارد. قطران همچنین از خاصیت چسبندگی بالایی برخوردار است و در دمای محیط به شکل مایع می‌باشد. در حقیقت قطران در فرآیند ساخت کربن از زغال سنگ و در دماهای بالاتر 900 تا 1200 درجه تولید می‌شود و مهم‌ترین ترکیبات تشکیل‌دهنده آن شامل هیدروکربن‌های آروماتیک (بنزن، تولوئن، زایلن، نفتالین، فنانترن و آنتراسن)، هتروسیکل ها (شامل پیریدن، کوینولین، تیوفن و کاربازول) و همچنین فنل ها می‌باشند. البته باید توجه داشت ترکیبات دقیق این ماده تحت تأثیر عواملی همچون نوع زغال سنگ، شرایط کک سازی و روش تقطیر قطران خواهد بود.
قطران زغال سنگ برای پوست
همان‌طور که گفته شد قطران زغال سنگ می‌تواند با توجه به نوع زغال سنگ، شرایط کک سازی و نحوه تقطیر از ترکیبات مختلفی تشکیل شده باشد به همین دلیل می‌تواند از خواص و ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار باشد و در صنایع مختلفی همچون صنایع شیمیایی، صنعت رنگ و رزین، صنعت داروسازی، صنعت ساخت‌وساز، صنعت مواد شوینده، صنعت تولید الکترود و … کاربردهای متعددی دارد. با توجه به بررسی‌ها و تحقیقات علمی متعددی که در سال‌های اخیر در حوزه قطران انجام شده است مشخص گشته که این ماده می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌ها و حساسیت‌های پوستی نقش پررنگی داشته باشد.
استفاده از قطران زغال سنگ برای پوست و درمان مشکلاتی همچون کاهش قرمزی‌های سطح پوست، از بین بردن خارش‌های پوستی، از بین بردن التهابات پوستی، درمان آلرژی‌ها، درمان اگزما و سوریازیس در سال‌های اخیر رواج بالایی پیدا کرده و حتی متخصصان حوزه پوست و مو و زیبایی استفاده از این ماده را برای بیماران خود تجویز می‌کنند. قطران در صنعت داروسازی نیز کاربردهای متعددی داشته و امروزه برای تولید انواع داروهای ضدعفونی‌کننده و داروهای بیماری‌های پوستی به کار می‌رود.
خواص قطران زغال سنگ برای درمان مشکلات پوستی
هر کدام از مواد تشکیل‌دهنده قطران زغال سنگ (هتروسیکل ها، آروماتیک‌ها و فنل ها) می‌توانند از ویژگی‌ها و خواص شیمیایی و فیزیکی منحصربه‌فردی برخوردار باشند و در درمان بسیاری از مشکلات و بیماری‌های پوستی مؤثر باشند. در حقیقت استفاده از قطران به صورت خام و یا در اشکال دارویی می‌تواند برای درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی به کار برود که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر خواهند بود:
- درمان انواع خارش‌های سطح پوست
- درمان سوریازیس پوست سر و از بین بردن شوره سر
- درمان بیماری سوریازیس پلاک که نوعی بیماری خود ایمنی بوده و باعث ایجاد ضایعات پوستی برجسته و قرمز رنگ می‌شود.
- درمان پوسته پوسته شدن پوست و کمک به صاف شدن آن
- از بین بردن سوریازیش روی کف دست‌ها و پاها که یک بیماری مرتبط با دستگاه ایمنی بدن بوده و باعث تسریع رشد سلول‌های پوستی می‌شود
- از بین بردن انواع التهابات پوستی و حذف اگزماهای پوست
- درمان پوست ضخیم شده و کمک به نرم و لطیف شدن آن و…
متخصصان حوزه پزشکی برای استفاده از قطران زغال سنگ برای پوست از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند و با توجه به نوعی بیماری و شرایط بیمار ممکن است از این ماده به صورت خام و یا به عنوان بخشی از برنامه‌های درمانی (نور درمانی، دارو درمانی و …) استفاده خواهند کرد.
روش‌های مصرف قطران زغال‌سنگ برای پوست
همان‌طور که گفته شد ترکیبات قطران زغال سنگ تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی خواهد بود به همین دلیل می‌تواند کاربردها و خواص متعددی داشته باشد به همین دلیل توصیه می‌شود که این ماده حتماً تحت نظر پزشک و با تجویز متخصصان مصرف شود چرا که استفاده نادرست و یا بیش از حد از آن می‌تواند عوارض متعددی همچون تحریک پوست، ایجاد راش‌ها یا جوش‌های آکنه مانند، تورم، احساس سوزش یا گزش، خشکی یا شکنندگی مو، تشدید سوریازیس و … داشته باشد.
کل تار یا قطران زغال سنگ همچون بیتومن کاربردهای درمانی متعددی دارد اما بیشتر برای استفاده‌های موضعی به کار می‌رود. متخصصان حوزه پزشکی و پوست و مو از قطران زغال سنگ برای پوست به شکل لوسیون، پماد، کرم، ژل، یا شامپو استفاده خواهند کرد. نحوه مصرف قطران زغال توسط پزشک برای بیمار تشریح خواهد شد چرا که هر کدام از بیماران می‌توانند شرایط متفاوتی داشته باشند و لازم باشد که به شیوه‌های متفاوتی از این ماده استفاده کنند. همان‌طور که گفته شد ممکن است یک بیمار لازم باشد که از قطران خام برای درمان بیماری‌های خود استفاده کند در حالی که بیماران دیگر با استفاده از شامپو، لوسیون و کرم های مبتنی بر این ماده درمان شوند.
آیا استفاده از قطران باعث سرطان می‌شود؟
انواع مختلف سرطان‌ها امروزه به عنوان بزرگ‌ترین ترس و دشمن سلامتی انسان شناخته می‌شوند به همین دلیل همیشه برای استفاده از روش‌های درمانی و داروهای مختلف حساسیت‌های متعددی وجود دارد. همان‌طور که گفته شد استفاده بیش از حد یا نادرست از قطران زغال سنگ می‌تواند عوارض و اثرات منفی متعددی داشته باشد. قطران زغال سنگ بیشتر از 100 سال است در حوزه پزشکی استفاده می‌شود و پژوهشگران هیچ مدرکی دال بر این‌که کل تار با غلظت بین 0.5 تا 5 درصد موجب سرطان می‌شود پیدا نکرده‌اند هرچند که در بسیاری از مناطق، مانند کالیفرنیا در آمریکا، محصولات کل تار باید برچسب هشدار سرطان داشته باشند. در حقیقت برخی مطالعات نشان داده‌اند که برخی مواد تشکیل‌دهنده در کل تار می‌توانند موجب سرطان شوند اما به شرطی که فرد در معرض تراکم بسیار بالایی از آن‌ها قرار بگیرد.
- افرادی که به نور خورشید حساس هستند یا داروهایی مصرف می‌کنند که آن‌ها را نسبت به نور فرابنفش آسیب‌پذیرتر می‌سازد نیز نباید از کل تار استفاده کنند.
جمع‌بندی نهایی
قطران زغال سنگ یا کل تار یک محصول جانبی از تولید کک از زغال سنگ است که از ترکیبات مختلفی شیمیایی تشکیل شده و می‌تواند از خواص داروی و درمانی متعددی برخوردار باشد. استفاده از قطران زغال سنگ برای پوست و درمان مشکلاتی همچون اگزما، تورم، سوریازیس می‌تواند اثربخشی بالایی داشته باشد و این ماده در اشکال مختلف دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.