قیر به عنوان یک ماده سیاه‌رنگ و خمیری شکل که بر پایه مواد نفتی است، به واسطه ویژگی‌هایی همچون نفوذ ناپذیری در برابر آب و چسبندگی عالی کاربردهای متعددی در صنایع مختلف دارد. این ماده هیدروکربنی به سادگی در سولفید کربن و تتراکلرید کربن حل می‌شود و شامل انواع مختلفی همچون قیرهای طبیعی، قیرهای نفتی و قیرهای قطرانی می‌باشد. کشورهای محدودی در جهان دارای ذخایر نفتی مناسب و قیر هستند و از آنجایی که این ماده کاربردهای صنعتی، غیر صنعتی و نیمه صنعتی متعددی دارد به عنوان یک کالای صادراتی و ارز آور شناخته می‌شود. البته باید توجه داشت که قیر صادراتی همانند انواع کالاها و محصولات صادراتی دیگر باید از ویژگی‌ها و خصوصیات منحصربه‌فردی برخوردار باشد. در ادامه مطلب بررسی خواهد شد که قیر صادراتی باید چه شرایطی داشته باشد و صادرات قیر طبیعی چه شرایط و قوانینی دارد.
انواع قیرهای صادراتی
همان‌طور که گفته شد، قیر انواع مختلفی دارد و هر کدام از آن‌ها می‌توانند ویژگی‌ها، قابلیت‌ها و کاربردهای متعددی داشته باشند. هرچند که امکان صادرات تمام قیرها وجود دارد اما رایج‌ترین قیرهای صادراتی قیرهای طبیعی و قیر های تقطیری (قیر نفتی) هستند.
قیر نفتی یا تقطیری
این نوع قیر در حقیقت از تقطیر نفت خام به دست می‌آید و می‌تواند از نظر درجه نفوذ انواع مختلفی داشت باشد. زمانی که نفت خام وارد برج تقطیر می‌شود، در مراحل ابتدای بنزین، پروپان و سایر مواد سبک از آن جدا شده و در مرحله دوم گازوئیل و نفت سفید تفکیک می‌شود. پس مانده نفت خام بعد از مراحل گفته شده برای تولید قیر آماده خواهند شد. انواع قیرهای نفتی از نظر درجه نفوذ شامل موارد زیر هستند
- قیر نفتی ۴۰ تا ۵۰
- قیر نفتی ۵۰ تا ۶۰
- قیر نفتی ۶۰ تا ۷۰
- قیر نفتی ۷۰ تا ۸۰
- قیر نفتی ۷۵ تا ۸۰
- قیر نفتی ۸۰ تا ۹۰
- قیر نفتی ۸۵ تا ۱۰۰
قیر طبیعی یا گیلسونایت
قیر طبیعی نیز یکی از انواع قیرهای صادراتی است که معمولاً در معادن وجود داشته و توسط تجهیزات و ماشین‌آلات مخصوص استخراج می‌شود. در اصل نفت خام به‌صورت طبیعی و با گذشت زمان تبخیر شده و نهایتاً ماده‌ای از آن باقی می‌ماند که قیر طبیعی نام دارد. این قیر از نظر ماندگاری و دوام بسیار قوی‌تر از قیرهای نفتی است به همین دلیل در ده‌ها صنعت مختلف کاربرد دارد.
مهم‌ترین شرایط قیر صادراتی
به صورت کلی برای صادرات قیر طبیعی یا هر محصول دیگری لازم است که شرایطی فراهم شود که موجبات رضایت خریدار فراهم شود. کشورهای زیادی در دنیا دارای منابع نفتی و قیری بوده و محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند. از جمله مهم‌ترین شرایط برای صادرات قیر طبیعی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
کیفیت قیر
کیفیت قیر از مهم‌ترین فاکتورها و شرایط صادرات این محصول هستند. در حقیقت کیفیت قیر می‌تواند تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی همچون درجه نفوذ، نقطه ریزش، چسبندگی و … باشد. یک قیر باکیفیت باید از نظر خواص فیزیکی و شیمیایی مطابق با استانداردهای بین‌المللی باشد.
- درجه نفوذ قیرهای صادراتی معمولاً ۶۰/۷۰، ۸۵/۱۰۰ یا ۱۳۰/۱۵۰ بوده که معیاری برای تعیین نرمی و انعطاف‌پذیری آن است.
- نقطه ریزش معیاری برای تعیین دمای پایین‌ترین نقطه‌ای است که قیر هنوز به صورت مایع باقی می‌ماند و بهترین نقطه ریزش برای قیرهای صادراتی دمای 50 درجه سانتی‌گراد به بالا است.
- چسبندگی قیر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که اصلی‌ترین کاربرد آن آسفالت سازی و جاده‌سازی است
درجه خلوص قیر
درجه خلوص قیر نیز از مهم‌ترین فاکتورهای تعیین کننده حجم و مقدار صادرات قیر است. در حقیقت یک قیر مرغوب صادراتی باید عاری از هرگونه مواد اضافی مانند آب، خاک، مواد آلی و … باشد. وجود چنین موادی در قیر می‌تواند از کیفیت قیر کم کرده و کاربردهای آن را محدود کند. درصد خلوص قیر توسط سازمان‌های جهانی مانند سازمان‌های بین‌المللی مانند ASTM و ISO بررسی و تائید می‌شوند.
پکینگ و بسته بندی
نکته دیگری که می‌تواند نقش پررنگی در صادرات قیر طبیعی داشته باشد نحوه پکینگ و بسته بندی آن است. در حقیقت قیر صادراتی ممکن است که تا زمان رسیدن به مقصد از مسیرهای طولانی و مختلفی عبور داده شود و اگر بسته بندی آن کیفیت لازم را نداشته باشد می‌تواند چالش‌ها، مشکلات و خسارت‌های زیادی ایجاد کند. برای بسته بندی قیر صادراتی می‌توان از روش‌های فله‌ای و بسته بندی واحدی (بشکه، جامبو، گالن و …) استفاده کرد.
اعلامیه گمرکی
یکی دیگر از مهم‌ترین شرایط صادرات قیر صدور اظهارنامه گمرکی است. این اظهارنامه در حقیقت یک سند رسمی است که اطلاعات مربوط به کالای صادراتی، مانند ارزش، وزن و مقصد و … را پوشش می‌دهد. علاوه بر موارد گفته برای صادرات قیر طبیعی لازم است به مواردی همچون بازارهای هدف، شرایط انتقال وجه، روابط بین‌الملل، مجوزهای رسمی و … توجه شود.
مجوزهای مورد نیاز برای صادرات قیر طبیعی
به صورت کلی برای صادرات هر کالا و محصولی باید مجوزهای رسمی و قانونی مختلفی دریافت کرد. صادرکننده اصلی مجوزهای صادرات قیر، سازمان بورس کالا است که بر اساس مدارک مختلفی اقدام به صدور مجوز می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- کارت بازرگانی معتبر که در اصل یک سند رسمی است که به صادرکنندگان اجازه می‌دهد تا کالاهای خود را به خارج از کشور صادر کنند
- گواهینامه ثبت شرکت که یک سند رسمی است و اطلاعات مربوط به شرکت، مانند نام شرکت، شماره ثبت شرکت و آدرس شرکت را پوشش می‌دهد.
- گواهینامه استاندارد قیر که مطابقت محصول با استانداردهای بین‌المللی مانند ASTM و ISO را نشان می‌دهد.
- پیش فاکتور خرید قیر که سند رسمی است که اطلاعات مربوط به قیر خریداری شده، مانند نوع قیر، مقدار قیر، قیمت قیر و تاریخ تحویل قیر را پوشش خواهد داد.
- قرارداد فروش قیر که یک سند رسمی بوده و اطلاعات مربوط به فروش قیر، خریدار قیر، مقدار قیر، قیمت قیر و تاریخ تحویل قیر را پوشش می‌دهد.
مجوز خروج کالا از گمرک
برای صادرات قیر طبیعی به سایر کشورها علاوه بر مجوز سازمان بورس کالا لازم است که مجوزهای دیگری نیز دریافت شود که مهم‌ترین آن‌ها مجوز خروج محصول از گمرک است. در حقیقت صادرکننده برای خروج یکی کالای مشخص از گمرک، باید اظهارنامه گمرکی صادر کند که یک سند رسمی است و اطلاعات مربوط به کالای صادراتی، مانند نوع کالا، مقدار کالا، ارزش کالا و مقصد کالا را مشخص می‌کند. بعد از آنکه اظهارنامه گمرکی صادر و تایید شد، مجوز خروج کالا از گمرک نیز صادر می‌شود. این مجوز نیز یک سند رسمی است که به صادرکننده اجازه می‌دهد تا کالای خود را از گمرک خارج کند.
بیمه‌نامه حمل‌ونقل
بیمه‌نامه حمل‌ونقل نیز یکی از ملزومات صادرات قیر طبیعی است که توسط شرکت‌های بیمه‌ای صادر می‌شود. این سند در حقیقت به منظور محافظت از قیر در برابر خسارات احتمالی در طول حمل‌ونقل صادر می‌شود. از جمله رایج‌ترین خسارت‌هایی که در طول صادرات ممکن است برای قیر رخ بدهد می‌توان به خسارت ناشی از برخورد، خسارت ناشی از غرق شدن، خسارت ناشی از آتش سوزی و خسارت ناشی از سرقت اشاره کرد. شرکت‌های بیمه‌ای بر اساس ارزش قیر و مدت زمان حمل‌ونقل، حق بیمه بیمه‌نامه حمل‌ونقل را تعیین خواهد کرد.
سود صادرات قیر و هزینه آن
سود حاصل از صادرات قیر می‌تواند تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی باشد. نوع قیر، حجم و مقدار قیر، مقصد صادرات، شرایط حمل‌ونقل، میزان عرضه و تقاضا، وضعیت بازارهای جهانی و … همگی می‌توانند در تعیین سود نهایی حاصل از صادرات قیر موثر باشند. هزینه‌های صادرات قیر نیز می‌تواند تحت تأثیر فاکتورها و پارامترهای مختلفی باشد. از جمله مهم‌ترین فاکتورهایی که می‌توانند بر روی هزینه‌های صادرات قیر تأثیر داشته باشند می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- نوع قیر صادراتی و قیمت گیلسونایت
- حجم و وزن محموله قیر مورد نظر برای صادرات
- هزینه‌های مرتبط با اخذ مجوزهای وزارت نفت، بارگیری محموله، گمرکی و تخلیه بار در بندر مقصد
- هزینه‌های شرکت‌های بیمه و حمل بار با کشتی تا بندر مورد نظر خریدار
- هزینه‌های مربوط به پکینگ و بسته قیر صادراتی
- هزینه‌های مربوط به اجاره کانتینر و جرثقیل
- فاصله مبدأ تا مقصد صادرات و …
جایگاه ایران در صادرات قیر
هرچند که کشور ایران در سال‌های اخیر تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی بوده است اما روند صادرات قیر طبیعی آن متوقف نشده است چرا که قیر طبیعی ایران از جمله باکیفیت‌ترین قیرهای جهان بوده و ذخایر بسیار زیادی نیز دارد. بر اساس آخرین آمار و ارقام در سال 2022 کشور ایران به عنوان چهارمین کشور صادرکننده قیر در جهان شناخته می‌شود. ایران سالانه بیشتر از 6 میلیون تن قیر تولید می‌کند که بیشتر از 90 درصد آن را به کشورهای دیگر صادر می‌کند. در حقیقت قیر یکی از ارز آورترین محصولات ایران در شرایط تحریمی است و با توجه به کیفیت بالای قیر ایران، انتظار می رود که در سال‌های آینده، حجم و میزان صادرات قیر افزایش قابل توجهی داشته باشد.
جمع‌بندی نهایی
قیر به عنوان یک ماده نفتی و به واسطه ویژگی‌هایی همچون چسبندگی و آبگریزی بالا کاربردهای صنعتی و غیر صنعتی متعددی در سراسر جهان دارد. با توجه به آنکه منابع قیر در جهان محدود بوده و در اختیار چند کشور خاص از جمله ایران است، صادرات این محصول رواج بالایی دارد. صادرات قیر طبیعی تحت تأثیر شرایط مختلفی همچون کیفیت قیر، درجه خلوص قیر، پکینگ و بسته بندی، اعلامیه گمرکی و بوده و برای انجام صادرات نیز باید مجوز سازمان بورس کالا، مجوز خروج کالا از گمرک، بیمه‌نامه حمل‌ونقل و … دریافت شود.