قیر ماده‌ای چسبنده، سیاه‌رنگ و غنی از هیدروکربن است که به صورت جامد یا نیمه‌جامد یافت می‌شود. انواع قیر طبیعی یا گیلسونایت در صنایعی مانند راهسازی و ساختمان‌سازی به کار گرفته می‌شوند. قدیمی‌ترین اسناد مربوط به تاریخچه قیر از به کارگیری این ماده توسط تمدن سومریان باستان حکایت دارند. این تمدن برای اولین بار از قیر برای عایق کردن ساختمان‌ها و همچنین آب‌بندی برج‌های خود استفاده می‌کردند.
بررسی تاریخچه قیر در جهان
تمدن سانسکریت (هند)، مصریان و بابلیان از جمله مردمی بودند که از قیر در عایق سازی و همچنین مومیایی کردن اربابان خود بهره می‌بردند.
برخی از باستان‌شناسان مانند هرودوت و گزنفون به شرح و بررسی تاریخچه قیر در منطقه خاورمیانه پرداختند؛ این مناطق از هند شروع شده و تا نواحی غربی ایران و همچنین دشت سینا در مصر و اردن ادامه دارند. بیشتر معادن قیر ایران در غرب و جنوب کشور قرار دارند.
اشاره به قیر در کتب مقدس
جالب است بدانیم که می‌توان تاریخچه قیر (قیر طبیعی و قیر معدنی) را تا حدودی در کتب مقدس دنبال کرد. در باب دوم (پیدایش)، آیه سوم از کتاب مقدس یهیودیان (تورات) در مورد حضرت موسی (ع) چنین آمده است: «چون مادر موسی نتوانست وی را از دیگران پنهان دارد، تابوتی از نی برایش ساخت و آن را به قیر و زفت اندود و طفل را در آن گذاشت و در نیزار به کنار نهر نهاد.»
همچنین در گفتار ششم آیه چهاردهم، اینچنین به حضرت نوح (ع) خطاب شده است: «پس برای خود یک کشتی از چوب کوفر بساز و حجراتی در کشتی بنا کن و بیرونش را به قیر آغشته ساز.»
استفاده از قیر در دنیای باستان
بررسی تاریخچه قیر در کتب باستانی به این نکته اشاره دارد که بابلیان در ساخت خانه‌های خود از ترکیب آجر، گل و قیر استفاده می‌کردند.
همچنین بسیاری از مسیرهایی که به کاخ‌های سلطنتی ختم می‌شدند با استفاده از قیر روکش می‌شدند تا گرد و غبار کمتری در اطراف آن‌ها دیده شود. برخی از مورخان نیز به استفاده از ترکیبات حاوی قیر برای درمان بیماری‌های پوستی اشاره دارند.
تاکنون مطالعات زیادی در مورد تاریخچه قیر در مصر باستان صورت گرفته است. مصریان قیر را با چند ماده گیاهی دیگر ترکیب می‌کردند و آن را برای جاودانه ساختن اربابان خود به کار می‌گرفتند.
در واقع، تعدادی از اولین معادن قیر مایع در اطراف کانال سوئز کشف شدند. افراد زیادی با استفاده از ابزارهای سنتی قیر را استخراج و سپس آن را در اختیار خانواده‌های سلطنتی قرار می‌دادند.
استفاده از قیر در جنگ‌های باستان
اگر به تاریخچه قیر و موارد استفاده از آن در جنگ‌های عهد باستان نگاهی بیاندازیم، با نکات جالبی روبرو می‌شویم. بابلیان و رومیان اغلب تیرهای خود را به قیر آغشته کرده و از آن برای آتش زدن دشمنان خود استفاده می‌کردند.
همچنین ریختن قیر مایع و قیر نفتی بر روی دشمنان و آتش زدن آن‌ها از روش‌های نام‌آشنا برای دفاع از شهرها بود. از سوی دیگر، توپ‌های مورد استفاده در منجنیق به قیر مایع آغشته شده و برای از بین بردن دشمنان به کار می‌رفتند.
بیشتر بدانید : ” فرآوری قیر معدنی چگونه انجام می‌شود؟ “
کاربرد قیر در ایران باستان
تاریخچه قیر در ایران حدودا ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. در تمدن عیلام (بخش‌های غربی و جنوبی ایران امروزی) که به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد؛ از قیر استفاده‌های فراوانی می‌شد.
در میان این موارد می‌توان به نمادهای مذهبی شهر شوش اشاره کرد که از قیر ساخته شده و هم اکنون در موزه لوور فرانسه نگه‌داری می‌شوند. این نمادها اغلب در مراسمات مذهبی زرتشتیان به کار می‌رفتند.
برخی از پادشاهان شوش نیز مهره‌هایی استوانه‌ای را ساخته و از آن‌ها به عنوان وسیله ارتباطی استفاده می‌کردند. به همین صورت، ساخت کتیبه‌های قیری که دارای نقوش زیادی از حیوان و انسان هستند، در آن زمان متداول بود.
ستون‌های چوبی کاخ آپادانای تخت جمشید نیز با روکشی از قیر پوشانده شدند تا سطحی صاف و یکدست را به وجود آورند.
بیشتر بدانید : ” معدن بیتومن در ایران ”
تاریخچه اولین معادن قیر در ایران
با بررسی تاریخچه قیر ایران و معدن قیر طبیعی به این نکته می‌رسیم که اولین معادن قیر کشور در اطراف بهبهان و شیروان کشف شدند. میرزا حسن فسایی در مورد چشمه قیر بهبهان چنین می‌نویسد: «در این ناحیه چشمه‌ای است که قیر و نفت سیاه از آن بیرون می‌آید. در مقابل آن حوضی ساختد که آنچه از چشمه بیرون می‌آید، در آن جمع می‌شود. سپس شعله آتش بر حوض زده تا نفت آن بسوزد.»
همچنین حمدالله مستوفی، جغرافیدان و تاریخ‌نویس مشهور از وجود کوه‌هایی غنی از قیر در اطراف بوشهر خبر می‌دهد.
شروع تجارت قیر ایران
بهره‌برداری و تجارت قیر ایران از شهرستان شوشتر توسط خانواده‌ای از سادات شوشتر آغاز شد. اولین محموله‌های صادراتی و تجارت قیر ایران به کشور هند صورت گرفتند و مقامات انگلیسی نیز از همین راه با پتانسیل بسیار بالای این منطقه آشنا شدند.
این روند در نهایت به خریداری گسترده زمین‌های نفت‌خیز شوشتر توسط انگلیسی‌ها و حفر اولین چاه نفت ایران منتهی شد. شهر مسجد سلیمان نیز در همین منطقه و به دلیل گسترش روزافزون مهاجرت عشایر توسعه یافت.
بر طبق اسناد رسمی مربوط به تاریخچه قیر ایران و تجارت قیر ایران، گسترش تجهیزات استخراج و پالایش قیر در بخش‌های جنوبی و غربی ایران در نهایت به کشف یک خطه قیری بزرگ در غرب کشور منجر شد.
هم‌اکنون معادن موجود در شهرستان کرمانشاه، مخصوصا شهرستان گیلان غرب به عنوان بزرگترین ذخایر قیر ایران به شمار می‌روند و نقشی چشمگیر در توسعه این منطقه ایفا می‌کنند.
اگر قصد آشنایی بیشتر با محصولات نفتی از جمله گیلسونایت یا قیر طبیعی، قیر معدنی، قیر مایع، کاربردها و شباهت ها و تفاوت های آن ها را دارید می توانید در شبکه های اجتماعی نیز شرکت قیر غرب نیکان همراه باشید.